اسپانیا کشوری فاقد منابع نفت و گاز است که توانسته با استفاده از آثار تاریخی و مراسم مختلفی چون گاوبازی، سالانه میلیون‌ها گردشگر را به کشور خود بکشاند و منبع درآمدی عظیمی برای اقتصادش پدید آورد. جاذبه‌های گردشگری مختلفی که در این کشور وجود دارند توانسته اسپانیا را به یکی از بزرگ‌ترین مقاصد توریستی دنیا تبدیل کند و آن را به رتبه چهاردهمین اقتصاد بزرگ جهان برساند.
اقتصاد اسپانیا همچنین رتبه چهارم را در میان اقتصادهای بزرگ حوزه یورو به خود اختصاص داده است. البته اسپانیا از نظر اقتصادی فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است تا بتواند به جایگاه نسبتا ایمنی در دنیا دست پیدا کند. برای بررسی اقتصاد این کشور لازم است در ابتدا نگاهی گذرا به تاریخچه آن بیندازیم و با اتفاقات تاریخی که این کشور از سر گذرانده است، آشنا شویم.
اقتصاد اسپانیا از پزوتا به یورو
پیش از اینکه جنگ جهانی دوم کشورها را به آتش بکشد، اسپانیا دچار جنگ داخلی ویرانگری شد و بعدازآن جنگ، حکومتی مستبد بر آن حکمرانی کرد. بعد از جنگ جهانی دوم اسپانیا از نظر سیاسی و اقتصادی در انزوا بود و در سازمان ملل متحد حضور نداشت.
اما در سال ۱۹۵۵ و در اوج جنگ سرد، توانست وضعیت خود را تغییر داده و عضو سازمان ملل متحد شود. در ۱ ژانویه سال ۲۰۰۲، دولت اسپانیا، یورو را جایگزین پزوتا کرد و همین نقطه عطفی برای اقتصاد این کشور شد. بعدازاین تصمیم، اقتصاد اسپانیا شروع به رشد و پیشرفت کرد.
در سال مالی ۲۰۰۸ – ۲۰۰۹ اقتصاد اسپانیا وارد رکودی شد که ناشی از رکود بخش مسکن بود.
البته در همین بازه زمانی، تحلیلگران اقتصادی هشدار می‌دادند که قیمت شگفت‌آور املاک و کسری تجاری بالا در اوج رونق، احتمالا به فروپاشی وحشتناک اقتصادی منجر خواهد شد. همان‌طور که انتظار می‌رفت این پیش‌بینی‌ها درست از آب درآمدند و در سال مالی ۲۰۰۸ – ۲۰۰۹ اقتصاد اسپانیا وارد رکودی شد که ناشی از رکود بخش مسکن بود.
داستان حبابی که ترکیده شد
در سال ۲۰۰۸ حباب مسکن در اسپانیا ترکید. این اتفاق منجر به بحرانی مالی شد که تا سال ۲۰۱۳ ادامه داشت. تولید ناخالص داخلی این کشور در فاصله همین سال‌ها بیشتر از ۹ درصد کاهش پیدا کرد. بدهی دولت نیز تا سال ۲۰۱۴ به‌طور مستمر افزایش یافت.
سال ۲۰۱۱ سرمایه‌های خارجی از این کشور خارج شدند و فعالیت‌های تولیدی افت شدیدی پیدا کردند. در حوزه ساخت‌وساز، رکود عظیمیحاکم شد. توان مالی بانک‌ها کاهش یافت. شاخص بورس سقوط کرد. بخش عمومی و خصوصی به دلیل رکود به تعدیل نیروی کار خود پرداختند و حق الزحمهها را کاهش دادند. همین موضوع قدرت خرید مردم را بیش‌از‌پیش کاهش و نرخ بیکاری را به ۲۵ درصد افزایش داد.
در آن سال‌ها همه‌چیز برای از هم پاشیدن اقتصاد اسپانیا آماده و فراهم‌شده بود اما این اتفاق نیفتاد.
در سال‌های بحران همه‌چیز برای از هم پاشیدن اقتصاد اسپانیا آماده بود اما این اتفاق نیفتاد.
بسته‌های نجات، اقتصاد اسپانیا را به مرحله بعد برد
زمانی که بحران مالی در اقتصاد اسپانیا اوج گرفت، اتحادیه اروپا ۱۰۰ میلیارد یورو کمک مالی به این کشور را به تصویب کرد. با استفاده از این کمک مالی و شروع اصلاحات بانکی، وضعیت اقتصاد اسپانیا از اواسط ۲۰۱۳ بهتر شد و میزان نقدینگی بانک‌های این کشور تحت کنترل قرار گرفت.
با ادامه روند اصلاحات، شفافیت و سلامت به‌نظام بانکی اسپانیا بازگشت. اتحادیه اروپا هم رسما اعلام کرد که این کشور دیگر نیازی به بسته‌های نجات ندارد و نهایتا اسپانیا توانست با مصرف ۴۱ میلیارد یورو از بسته نجات خود، سیستم بانکی‌اش را سازمان‌دهی کرده و به مرحله بعدی برود.
به دنبال برنامه اصلاحات و ریاضت اقتصادی، اسپانیا توانست در سال ۲۰۱۳-۲۰۱۴ از رکود و بحرانی که در آن گرفتار بود، عبور کند. البته همچنان راه زیادی را در پیش دارد؛ اما در حال طی کردن روند مناسب و رو به رشدی است. به‌نحوی‌که بسیاری از صاحب‌نظران، اسپانیا را نمونه‌ای ایده‌آل از اثربخشی اصلاحات ساختاری می‌دانند.
بسیاری از ناتوانی‌هایی که اسپانیا با آن‌ها مواجه بود، به دلیل ساختار اقتصادی آن و نهادهای موجود در آن شکل‌گرفته بودند.
در حال حاضر این کشور توانسته بعد از چندین سال رکود تا حد قابل قبولی، اعتماد را به بازارهای خود بازگرداند و اصلاحات موثری را در اقتصادش پیاده کند.
ساختارِ ناتوان، دلیل ناکارآمدی اقتصاد اسپانیا
بسیاری از ناتوانی‌هایی که اسپانیا با آن‌ها مواجه بود، به دلیل ساختار اقتصادی آن و نهادهای موجود در آن شکل‌گرفته بودند. تا پیش از اصلاحات، بازار کار این کشور مملو از قوانین دست و پاگیر، غیرقابل انعطاف و کهنه بود. به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ دو میلیون شغل از دست رفت و به دلیل زیان‌ده شدنِ بنگاه‌ها، بسیاری از کارکنان اخراج شدند.
از سوی دیگر بسیاری از مقررات سیستم بانکی اسپانیا غیرقابل تغییر بودند. همین موضوع به بیشتر شدن ناکارآمدی آن‌ها دامن می‌زد. یکی از کارهایی که اسپانیا در آن زمان انجام داد، کاهش نرخ بهره برای تشویق سرمایه‌گذاری بود. روند بحران، اسپانیا را به وضعیتی رساند که در سال ۲۰۱۴ تقریبا ۳۰ درصد از جمعیت این کشور در خطر فقر و محرومیت اجتماعی قرار گرفتند.
مقررات غیرقابل تغییر سیستم بانکی اسپانیا به بیشتر شدن ناکارآمدی آن‌ها دامن می‌زد.
با اجرای برنامه‌های اصلاحی، میزان رشد اسپانیا در سال ۲۰۱۴ به ۳٫۲ درصد رسید و حجم تولید ناخالص داخلی آن ۱۰۸۰ میلیارد یورو را نیز رد کرد. در سال ۲۰۱۶ درآمد سرانه اسپانیا ۲۵ هزار و ۸۰۰ دلار بوده است. اقتصاد این کشور به لحاظ ساختاری بیشتر بر پایه فعالیت بخش خدمات استوارشده است و بعدازآن بخش صنعت و کشاورزی، بخش‌های فعال اقتصادی به‌حساب می‌آیند.
کشاورزی: روغن‌زیتون، گوشت و نوشیدنی‌ها
محصولات کشاورزی اسپانیا ۴۰ تا ۴۵ درصد ارزش خالص کل محصولات و ۵۰ درصد حجم کل صادرات اسپانیا را تشکیل می‌دهند. بیش از نیمی از مساحت زیر کشت در این بخش، به ذرت و درختان میوه اختصاص دارد. انگور، پنبه، چغندر قند، سیب‌زمینی، حبوبات، زیتون، انبه، توت‌فرنگی، گوجه‌فرنگی و علوفه دام از محصولات بخش کشاورزی در کشور اسپانیا هستند.
در سال‌های گذشته اسپانیا توانسته است، تجارت محصولات کشاورزی و صادرات آن‌ها را به‌شدت رونق دهد. از سال ۲۰۰۴ تا سال ۲۰۱۴ صادرات کشاورزی این کشور به بیش از ۵۰۰ میلیون یورو رسیده است. اسپانیا بزرگ‌ترین تولید و صادرکننده روغن‌زیتون در دنیا است.
اسپانیا بزرگ‌ترین تولید و صادرکننده روغن‌زیتون در دنیا است.
همچنین این کشور درآمد زیادی از صادرات گوشت، نوشیدنی‌ها و روغن‌زیتون به دست می‌آورد. در سال ۲۰۱۲ اسپانیا بزرگ‌ترین تولیدکننده زیتون بوده است. مشتری اصلی روغن‌زیتون و نوشیدنی‌های اسپانیا، ایتالیا و فرانسه هستند. همچنین اسپانیا بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده مرکبات همچون پرتقال در اتحادیه اروپا است و از این راه سالانه درآمدهای زیادی کسب می‌کند.
اسپانیا جزو کشورهای بزرگ در کشاورزی گلخانه‌ای، کشت اکولوژیک و محصولات کشاورزی ارگانیک است. بازده بخش کشاورزی در کشور اسپانیا در سال ۲۰۱۶، ۶ میلیارد و ۲۵۸ میلیون یورو بوده است. این در حالی است که بخش کشاورزی در این کشور پتانسیل توسعه بسیار بالایی دارد و در حال حاضر تنها حدود ۱۹ هکتار زمین زیر کشت دارد.
صنعت: خودروسازی، غذا، دخانیات
صنایع اسپانیا شامل ماشین‌آلات، فلزات، مواد شیمیایی، دارویی، کشتی‌سازی، خودرو، گردشگری، منسوجات و پوشاک، مواد غذایی و نوشیدنی است. این بخش به دلیل داشتن زیرساخت‌های قوی و متنوع، پتانسیل بالایی در افزایش سهم خود از تولید ناخالص داخلی را دارد. بر اساس آمار، سهم این بخش از تولید ناخالص داخلی برابر با ۲۷ درصد است.
ارزش تولیدات این بخش در سه‌ماهه دوم سال ۲۰۱۶ برابر با ۳۳ میلیارد و ۷۹۹ میلیون یورو بود. در سال‌های اخیر نیز بیشترین صادرات اسپانیا را صنایع خودروسازی، غذایی و دخانیات شکل داده است. بعد از طی کردن بحران، در سال ۲۰۱۳ صنعت خودروسازی و غذایی به ترتیب ۵٫۵ و ۵٫۷ درصد نسبت به سال ۲۰۱۲ رشد کرده‌اند.
اسپانیا خودروهای تولیدی خود را به ۱۲۰ کشور از جمله انگلیس، آمریکا، آلمان و ایتالیا صادر می‌کند.
نکته جالب‌توجه این است که اسپانیا توانسته خودروهای تولیدی خود را به ۱۲۰ کشور صادر کند و این‌یک گام رو جلوی بزرگ در این زمینه است. خریدار خودروهای اسپانیایی کشورهای انگلیس، آمریکا، آلمان و ایتالیا هستند. در صنعت غذایی نیز عمده صادرات اسپانیا به مقصد پرتغال، ایتالیا، آمریکا و فرانسه انجام می‌شود.
گردشگری در اسپانیا، جشنی برای حواس پنج‌گانه است
هر زمانی که به اسپانیا سفر کنید، به‌احتمال‌زیاد در آن مراسم و جشنی برپا است. جاذبه‌های تاریخی و توریستی این کشور سالانه افراد زیادی را برای سیاحت به این کشور می‌کشانند. این جاذبه‌ها، اسپانیا را بین پنج مقصد اصلی که هرکسی برای مهاجرت انتخاب می‌کند قرار داده است.
اسپانیا توانسته است با حفظ سرمایه‌های نمادین خود و ایجاد سرمایه‌های نمادین جدید، صنعت توریسم خود را به میزان بالایی رشد و توسعه دهد.
به‌طوری‌که در سال ۲۰۱۶ حدود ۴٫۴ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور از محل جذب توریست بالا رفته است و طبق پیش‌بینی‌های انجام‌شده، این بخش تا سال ۲۰۲۰ به رشد ۲٫۷ درصدی می‌رسد.
بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۷، بیش از ۵۰۰ هزار شغل در بخش گردشگری در اقتصاد اسپانیا ایجادشده است.
گردشگری توانسته رشد اقتصاد اسپانیا را به میزان بالایی یاری دهد و درآمد قابل‌قبولی را برای آن‌ها به همراه داشته باشد. به‌جز درآمد حاصل از جذب گردشگر، بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۷، بیش از ۵۰۰ هزار شغل در بخش گردشگری در اقتصاد اسپانیا ایجادشده است. اسپانیا سومین کشور با بیشترین بازدیدکننده در جهان بعد از ایالت متحده و فرانسه است.
البته تا به امروز اسپانیا تنها بخش کوچکی از پتانسیل بالقوه گردشگری خود را بالفعل کرده است. هنوز بسیاری از ظرفیت‌های اقتصادی و گردشگری این کشور برای شهروندان ایالات‌متحده امریکا که بیشترین سهم گردشگری در اسپانیا را دارند، ناشناخته است. گردشگری برای کشور اسپانیا به‌مثابه یک‌راه نجات است، چراکه توانسته مشکلات عدیده این کشور از جمله نرخ بالای بیکاری‌اش را رفع کند.
انرژی‌های تجدیدپذیر در اقتصاد اسپانیا
اسپانیا به‌خوبی دریافته است که عصر انرژی‌های تجدیدناپذیر به پایان رسیده است و آینده را انرژی‌های تجدیدپذیر می‌سازند. به همین دلیل در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده است و از کشورهای پیشرو در تولید انرژی‌های تجدیدپذیر به‌حساب می‌آید.
در سال ۲۰۰۹ اسپانیا نیروگاه خورشیدی فلوریدا (La Florida) را در منطقه آلوارادو (Alvarado) تاسیس کرد و با این کار در زمینه تولید انرژی برق خورشیدی از ایالات‌متحده پیشی گرفت. اسپانیا برق موردنیاز خود را از باد نیز تامین می‌کند.
طبق آمار در سال ۲۰۱۰ اسپانیا توانسته ۴۲ هزار و ۹۷۶ گیگاوات ساعت برق خورشیدی تولید کند. تصویری از نیروگاه لافلوریدا
طبق آمار در سال ۲۰۱۰ اسپانیا توانسته ۴۲ هزار و ۹۷۶ گیگاوات ساعت برق خورشیدی تولید کند. این عدد برابر با ۱۶ درصد کل برق تولیدشده در این کشور است. انرژی برق‌آبی، بیومس (Biomass) و انرژی دریایی از دیگر منابع انرژی برگشت‌پذیری هستند که در اسپانیا به کار گرفته می‌رود.
فراز و نشیب‌های اقتصاد اسپانیا؛ حباب مسکن
همان‌طور که پیش‌تر نیز به آن پرداختیم، اسپانیا بحران‌هایی را تا به امروز پشت سر گذاشته است. هم‌اکنون نیز در دوران نقاهت به سر می‌برد. در سال ۱۹۹۷ بازار ملک اسپانیا رشد چشمگیری داشت و در عرض چند سال به یک حباب در اقتصاد اسپانیا تبدیل شد.
در این سال‌ها بازار املاک توسط بانک‌ها، تامین مالی می‌شدند و مهاجرت رشد شدیدی داشت. حباب بخش املاک در سال ۲۰۰۸ باعث مشکلات عدیده‌ای شد. مشکلاتی از قبیل اخراج دسته‌جمعی کارگران و سقوط تقاضای داخلی برای کالاها و خدمات.
در سال ۱۹۹۷ بازار ملک اسپانیا رشد چشمگیری داشت و در عرض چند سال به یک حباب در اقتصاد اسپانیا تبدیل شد.
در این دوره رکود اقتصادی عمیق‌تر و قیمت ملک نیز با کاهش روبرو شد، درحالی‌که بدهی بانک‌ها همواره رو به رشد بود. این مشکلات برای اقتصاد اسپانیا بسیار دردسرساز شد اما توانست با بسته‌های نجات و سیاست‌های اصلاحی از این بحران جان سالم به در برد.
فراز و نشیب‌های اقتصاد اسپانیا؛ کاتالونیا
اسپانیا دارای ۱۷ منطقه است. هرکدام از این مناطق با رهبران انتخابی اداره می‌شوند. در شمال شرقی اسپانیا منطقه‌ای به نام کاتالونیا وجود دارد که بیشترین میزان خودمختاری را در بین مناطق این کشور داشته است. استقلال کاتالونیا از چالش‌های سال‌های اخیرِ کشور اسپانیا بود. با توجه به آمارها، منطقه کاتالونیا بیشترین حجم تولید را در بین مناطق مختلف اسپانیا به خود اختصاص داده است. ۲۰ درصد کل تولید ناخالص داخلی اسپانیا متعلق به این منطقه است. درنتیجه جدایی این بخش، به معنی حذف یک‌پنجم اقتصاد اسپانیا است. به‌طورکلی اسپانیا باوجود بحران‌هایی که در سال‌های اخیر با آن دست‌به‌گریبان بوده است؛ از بحران مالی تا استقلال کاتالونیا، توانسته است نقاط قوت خود را پیداکرده و برای تقویت آن‌ها سرمایه‌گذاری کند.
از سال ۱۹۹۰ بعضی از شرکت‌های اسپانیایی چندملیتی شده‌اند و همین موضوع باعث گسترش رقابت صنایع اسپانیا در عرصه جهانی شده است. از سوی دیگر، شرکت‌های اسپانیایی سرمایه‌گذاری‌های زیادی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر انجام داده‌اند. البته نکته‌ای که در مورد اقتصاد این کشور بسیار چشم‌گیر است، آسیب‌پذیری آن در برابر تهدیدها و بحران‌های اقتصادی است که ناشی از ساختار و نهادهای متزلزل این کشور است. با اینکه روند رشد اقتصاد اسپانیا در سال‌های اخیر خوب بوده است اما همچنان بیکاری از تهدیدهای مهم برای این کشور به‌حساب می‌آید.
محیا وروانی